5 مرداد روز نماز جمعه
نماز جمعه از نظر اجتماعی سیاسی، یک کنگره عظیم هفتگی است که بعد از کنگره حج بزرگ‌ترین اجتماع اسلامی شمرده می‌شود. در حقیقت اسلام سه اجتماع بزرگ و مهم دارد: اجتماعات روزانه که در نماز جماعت‌ها حاصل می‌شود؛ اجتماعات هفتگی که در مراسم نماز جمعه بدست می‌آید و اجتماع حج که در کنار خانه خدا هرسال یکبار انجام می‌گیرد.
به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، 16 ربیع‌الاول بنا بر برخی روایات نخستین نماز جمعه تاریخ اسلام توسط پیامبر اکرم (ص) پس از هجرت ایشان از مکه اقامه شد. حضرت محمد(ص) هنگام ظهر جمعه وقتی که به نزدیکی مدینه رسید، در محل قبیله بنیسالم بن عوف که قُبا نام داشت، خطبه خواند و نماز جمعه را برپا کرد. به نقل راویان تاریخ، این نخستین نماز جمعهای بود که در تاریخ اسلام خوانده شد. این موضوع حاکی از اهمیت فریضه سیاسی - عبادی نماز جمعه است که پیامبر اسلام در اولین فرصت، آن را برگزار کرد. بعدها در محل برپایی اولین نماز جمعه پیامبر، مسجدی ساخته شد که هم اکنون نیز موجود است.
شرح هجرت
پیامبر (ص) در راه هجرت به یثرب که پس از ورود ایشان «شهر پیامبر» یا «مدینة النبی» نامیده شد، در محله‌ای به نام قبا توقف کرد تا حضرت علی علیه‌السلام و حضرت فاطمه علیهاالسلام و تعدادی از مسلمانان به آن حضرت بپیوندند.
پیامبر (ص) که روز دوشنبه وارد محله قبا شده بود، تا روز پنج‌شنبه با مردم آن قبیله نمازگزارد و همراه آنان، نخستین مسجد اسلام را بنا نهادند. سپس روز جمعه، به سوی مدینه حرکت کرد و به انتظار مردم مدینه که مدت‌ها برای ورود رسول خدا (ص) عاشقانه روزشماری می‌کردند، پایان داد. پیامبر در وادی «رانوناء» همراه مردم مدینه نخستین نماز جمعه را اقامه کرد و سپس به قبا بازگشت و هم چنان چشم به راه علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام و دیگر پیروانش ماند. از آن پس تا پایان عمر شریف پیامبر، نماز جمعه برنامه هفتگی مسلمانان شد و مایه شکوه مسلمانان گردید.
کلام آغازین پیامبر در اولین نماز جمعه
پیامبر اکرم(ص) همواره نام خدا بر زبان داشت و همه کارها را با نام خدا شروع می‌کرد. آن حضرت در نخستین خطبه جمعه نیز به سپاس و ستایش خداوند لب گشود و سخن خود را چنین آغاز کرد: «سپاس و ستایش مخصوص خداست. او را سپاس و ستایش می‌گوییم و از او یاری و آمرزش و هدایت می‌خواهیم. به او ایمان داریم و هرگز کفر نمی‌ورزیم و با هر که به او کفر ورزد، در ستیزیم. گواهی می‌دهم که خدایی جز خدای یگانه نیست و او را شریکی نیست و گواهی می‌دهم که محمد، بنده و پیامبر اوست. او را با چراغ هدایت و دین حق، فروغ روشنگر و پند رسالت داد، به روزگاری که رشته پیامبری گسسته و آگاهی اندک بود و مردم در گمراهی به سر می‌بردند».
بهترین سفارش پیامبر در نماز جمعه برای مردم تقوا
یکی از ارکان خطبه در نماز جمعه، سفارش به تقواست که در رأس همه ارزش‌های اخلاقی قرار دارد. تقوا، عامل کنترل و مایه استواری انسان‌هاست و آن‌ها را به سر منزل آرامش و جایگاه‌های وسیع و پناهگاه‌های محکم و منزلگاه‌هایی پرعزت می‌رساند.
حضرت پیامبر (ص) نیز در نخستین سخنرانی نماز جمعه خود، این مهم را به عنوان بهترین توصیه، بسیار پر اهمیت قلمداد کرد و فرمود: «من همه شما را به تقوا سفارش می‌کنم که بهترین توصیه هر مسلمان به مسلمان دیگر همین است که او را از جهان پسین انگیزه دهد و به تقوا امر کند. از خدا و هشدارهایی که در پیوند با خویشتن خویش به شما داده پروا کنید که هیچ نصیحت و یادآوری‌ای از این برتر نیست».
یاد خدا
پیامبر (ص)در بخشی از نخستین خطبه نماز جمعه خود، از مردم خواست همواره به یاد خدا بوده، اعمال خویش را برای خدا خالص کنید.
نیکی به دوستان
نیکی به دوستان، یکی از سفارش‌هایی است که پیامبر (ص) در نخستین خطبه نماز جمعه‌اش به آن اشاره کرد. بدون شک ثمره این کردار پسندیده، محبت، علاقه و همدلی میان مسلمانان است و قدرت و پیروزی سپاه اسلام را در هر زمینه‌ای در پی دارد.
پیامبر در ادامه خطبه خود فرمود: «نیکی کنید؛ چنان که خداوند با شما نیکی کرده است. با دشمنان خدا بستیزید و در راه خدا چنان که بایسته اوست، به جهاد برخیزید» و نیز فرمود: «هر که خدا و پیامبرش را فرمان برد، بالندگی یابد و هر که از آن دو نافرمانی کند، دچار گمراهی و افراط می‌شود و سرنوشتش گمراهی ژرفی خواهد بود».
ارسال نامه پیامبر به مصعب برای اقامه نمازجمعه در مدینه
مُصعب بن عمیر که در یک خانواده مرفه اما کافر پرورش یافته بود از اولین جوانانی بود که به اسلام گروید وی از زُمره کسانی است که به همراه جعفر ابن ابیطالب به حبشه مهاجرت کرد و در این سفر یار و مشاور جعفر بود. وی با علاقه خاصی تعالیم اسلام و بخصوص قرائت قرآن را فراگرفت و از مدرسین قرآن گردید.
از آنجا که قبایل اوس و خزرج هم پیمان یهودیان بودند وهمواره تحت تاثیر عبادات دسته جمعی یهود که در روزهای شنبه برگزار می‌شد، قرار داشتند پیامبر اسلام با ارسال نامه‌ای به مصعب از وی خواست تا نماز جمعه را در یثرب برپا کرده و مردم را به انجام این عبادت سیاسی و اجتماعی دعوت نماید. ترجمه متن نامه پیامبر از این قرار است:
«همچنانکه می‌بینی یهودیان در روز شنبه تظاهر به زیور می‌کنند ظهر روزهای جمعه شما نیز زنان و فرزندانتان را جمع کنید و با خواندن دو رکعت نماز به خدا تقرب جوئید و خود را نزدیک خدا سازید».
بدین سان اولین نماز جمعه به امامت مصعب در مدینه اقامه شد و وی نه فقط به عنوان سفیر سیاسی و مبلغ اسلام بلکه به عنوان امام جمعه نیز مأموریت خود را ادامه داد. مصعب پس از یک سال اقامت، یثرب را ترک کرد و به مکه مراجعت نمود. وی در این مأموریت نقش موثری در معرفی اسلام، تعلیم قرآن، تضعیف پیوندهای اوس و خزرج با یهودیان و تثبیت موقعیت حکومت اسلامی در مدینه ایفا کرد. به دنبال زمینه‌های مساعدی که به دلیل مأموریت مصعب در یثرب فراهم شده بود، آئین اسلام در این سرزمین گسترش یافت.
مصعب پس از بازگشت از مدینه در کنار پیامبر فعالیت‌های سیاسی و نظامی خود را دنبال کرد و در جنگ بدر یکی از سه پرچمدار سپاه اسلام بود. بالاخره این سفیر سرفراز پیامبر در جنگ اُحد به لقای دوست نائل آمد و در کنار دیگر شهدای اُحد در مدینة النبی(ص) رخ در نقاب خاک کشید
نماز جمعه از دیدگاه روایات
از امام رضا (ع) منقول است که فرمودند:
«اگر کسی بگوید گه چرا در نماز جمعه خطبه، مقرر شده است، در پاسخ گفته می‌شود، برای این‌که نماز جمعه محل اجتماع عموم مردم است و خداوند متعال خواسته است که بدین وسیله امام جمعه، سبب موعظه مردم شود و آنان را به اطاعت پروردگار تشویق کند و از معصیت بترساند و آنان را از خیر و ضررشان و از صلاح و فسادشان آگاه نماید»
حضرت امام جعفر صادق (ع)به نقل از پدر بزرگوارشان فرمودند:
«هر مسافری که به نماز جمعه حاضر شود و به جهت رغبت در امر نماز آن را بر پای دارد خداوند اجر و پاداش 100 جمعه مقیم را به او می‌دهد»
امام صادق (ع) فرمودند:
«در روز جمعه، سوره جمعه و منافقون را بخوان، زیراکه قرائت سوره‌های جمعه و منافقون در روز جمعه در نماز صبح و ظهر و عصر سنت و روش رسول الله (ص) است و سزاوار نیست که در روز جمعه، سوره‌ای غیر از این سوره در نماز خوانده شود.»
منابع:
علل الشرایع/ جلد 2/ ص 44
مجالس صدوق
