اولو?ت غذا ?ا نماز اول وقت، بستگ? به موقع?ت و شرا?ط انسان دارد، و با وجود عذر? همچون ضعف و خستگ? ز?اد، منتظر بودن د?گران و ... م? توان خوردن غذا را بر نماز اول وقت مقدم کرد.
آنچه را که از روا?ات به دست م? آ?د؛ ا?ن است که تأخ?ر نماز زمان? جا?ز است که انسان دارا? عذر شرع? باشد، اما ا?ن عذر و علت برا? تأخ?ر، چ?ست و چه م? تواند باشد، به فهم و وجدان خود نمازگزار بستگ? دارد، اگر عذر به حدّ? است که واقعاً قابل?ت مقدم شدن بر فض?لت نماز اول وقت را دارد و تأخ?ر نماز را توج?ه م? کند، م? توان با ا?ن دل?ل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخ?ر انداخت، امّا اگر تأخ?ر به جهت تنبل? و ب? اعتنا?? باشد، عذر شرع? محسوب نم? شود، و ?ق?ناً مخالف خواست الاه? است.
نماز از جمله واجبات? است که بر انجام اول وقت آن تأک?د و سفارش شده است. امام صادق (ع) در ا?ن باره م? فرما?د:
?. «برا? هر نماز، دو وقت قرار داده شده که اول وقت، برتر است...».[?]
?. «فض?لت اوّل وقت براى مؤمن بهتر از مال و فرزندان او است».[?]
?. «هر که نماز هاى واجب را در اول وقت بخواند و درست ادا کند، فرشته آن را پاک و درخشان به آسمان رساند و آن نماز فر?اد زند خدا تو را حفظ کند چنانچه حفظم کرد? و تو را به خدا سپارم چنانچه مرا به فرشتهاى کر?م سپردى و هر که بدون عذر بعد از وقتش، آن را بدون دقت و ارتباط معنو? لازم بخواند، فرشته آن را س?اه و تار?ک بالا برد و آن نماز فر?اد کشد خدا ضا?عت کند چنانچه ضا?عم کردى و رعا?تت نکند چنانچه رعا?تم نکردى...».[?]
در ع?ن ا?ن که فض?لت و برتر? در خواندن نماز اول وقت است، برا? تأخ?ر آن از اول وقت، ن?از به دل?ل دار?م؛ لذا در روا?ات، تأخ?ر نماز در صورت? که انسان دارا? عذر شرع? و قابل قبول باشد، جا?ز شمرده شده است؛ امام صادق (ع) در ا?ن باره م? فرما?د: «ه?چ کس نبا?د غ?ر اول وقت را وقت نماز قرار دهد، مگر ا?ن که عذر? داشته باشد ?ا به سبب علت? نماز را در آخر وقت انجام دهد».[?]
اما ا?ن عذر و علت چ?ست و تا چه اندازه با?د باشد که توج?ه? برا? تأخ?ر نماز شود، با?د به فهم و وجدان خود مراجعه کرد، و سنج?د اگر عذر به حدّ? است که واقعاً قابل?ت مقدم شدن بر فض?لت نماز اول وقت را دارد و تأخ?ر نماز را توج?ه م? کند، م? توان با ا?ن دل?ل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخ?ر انداخت، امّا نبا?د عذر تراش? نمود و از نماز اول وقت فرار کرد.
بنابرا?ن، اولو?ت غذا ?ا نماز اول وقت، بستگ? به موقع?ت و شرا?ط انسان دارد، و با وجود عذر? همچون ضعف و خستگ? ز?اد، منتظر بودن د?گران و ... م? توان خوردن غذا را بر نماز اول وقت مقدم کرد.
اهم?ت حضور قلب در نماز
نماز علاوه بر آداب و شرا?ط ظاهر?، دارا? آداب و رو?کرد باطن? ن?ز هست که با?د به آن توجّه نمود؛ مهم تر?ن ا?ن آداب، حضور قلب است؛ از ا?ن رو، اگر در شرا?ط? تأخ?ر نماز جا?ز دانسته شده، اهتمام و عنا?ت خداوند به حضور قلب و دست ?اب? نمازگزار به آن است. نخوردن غذا –مانند برخ? عذرها? د?گر- از جمله موارد? است که گاه حضور قلب در نماز را کم کرده و ?ا از ب?ن م? برد.
با ذکر ا?ن مقدّمه، پرسش? به ذهن م? آ?د که اگر در شرا?ط? خاص و عذر آور، نماز اول وقت با حضور قلب همراه نشود، بلکه تنها بتوان با کم? تأخ?ر و بر طرف شدن آن عذر، نماز را با حضور قلب ادا کرد، تکل?ف چ?ست؟
علامه مجلس? در پاسخ به ا?ن مسئله، با ا?ن که بر مقدم بودن هر ?ک از دو مورد (حضور قلب و نماز اول وقت) اشکال وارد م? کند، اما در پا?ان تقدم حضور قلب را بهتر م? داند: «اگر خواب بر کس? غلبه بس?ار کرده باشد؛ به حدّ? که ه?چ چ?ز? را نم? فهمد و درست نم? شنود، اگر با ا?ن حال وارد نماز شود، نماز او مکروه است ... . اگر در اول وقت، با خواب آلودگ? نماز بخواند، نماز او بدون حضور قلب است، ول? اگر بخوابد ا?ن حالت از او رفع م? شود، اما فض?لت اول وقت را از دست داده است. حال مقدم کردن هر ?ک دارا? اشکال است. بعض? از علما گفته اند نماز با تأخ?ر به همراه حضور قلب مقدم است؛ ز?را روح و اصل عبادت در حضور قلب است. و ا?ن د?دگاه قو? است».[?] تعداد? از علما از جمله ش?خ عباس قم? ن?ز هم?ن د?دگاه را پذ?رفته اند و مز?ّت و برتر? را با نماز دارا? حضور قلب دانسته اند.[?]
در نت?جه: موارد جواز تأخ?ر نماز برا? شرا?ط? است که انسان در تنگنا باشد و واقعاً برا? خواندن نماز در اول وقت دارا? عذر شرع? و علّت و?ژه ا? باشد، نه ا?ن که تنبل? و ب? اعتنا?? خود را مقدم کند و به دنبال بهانه تراش? باشد تا نماز را به تأخ?ر اندازد که ا?ن ?ق?ناً مخالف خواست الاه? است.
پ? نوشت
[?]. ش?خ حرّ عاملى، وسائل الش?عة، ج ?، ص ???، مؤسسه آل الب?ت (ع)، قم، چاپ اول، ????ق.
[?]. ش?خ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ??، دار الرضى، قم، چاپ اول، ???? ق.
[?]. وسائل الش?عة، ج ?، ص ??? و ???؛ برگرفته از نما?? «ثواب خواندن نماز در اول وقت»، سؤال ????? (سا?ت: ?????).
[?]. همان، ص ???.
[?]. علامه مجلسى، بحار الأنوار، ج ??، ص ???، مؤسسة الوفاء، ب?روت - لبنان، ???? ق.
[?]. قمّى، ش?خ عباس، الغا?ة القصوى ف? ترجمة العروة الوثقى، ج ?، ص ???، منشورات صبح پ?روزى، قم، چاپ اول، ????ق.
منبع: افکار ن?وز
