امام جعفر صادق (عل?ه السلام) تلاش و کوشش خود را با مساع? علم? آغاز و حوزه فکر? و ثمربخش خو?ش را که بزرگان فقها و متفکران از آن ب?رون آمدند، در صفوف امت، افتتاح کرد و با ترب?ت شاگردان? دانشمند، ذخ?ره علم? بزرگ? برا? امت برجا? گذاشت. بعض? از شاگردان نام? آن بزرگوار عبارتند از: هشام بن حکم و مؤمن طاق و محمد بن مسلم و زرارة بن اع?ن و ... که هر ?ک چهره ها? درخشان? از ترب?ت شدگان مکتب آن حضرتند. حرکت علم? او آن سان گسترش ?افت که سراسر مناطق اسلام? را دربر گرفت و مردم از علم او سخن ها م? گفتند و شهرتش در همه شهرها و د?ارها پ?چ?ده بود.جاحظ در مورد امام صادق (عل?ه السلام) م? گو?د:«امام صادق چشمه ها? دانش و حکمت را در رو? زم?ن شکافت و برا? مردم درها?? از دانش گشود که پ?ش از او معهود نبود و جهان از دانش و? سرشار گرد?د.»هدف امام صادق (عل?ه السلام) از گسترش برنامه فرهنگ?، چاره جهل امت و تقو?ت عق?ده به مکتب اسلام و ن?ز ا?ستادگ? در برابر امواج کفرآم?ز و شبهه ها? گمراه کننده و حل مشکلات ناش? از انحراف حکومت بود.
تلاش آن حضرت از طرف? مقابله با امواج ناشناخته و فاسد اوضاع س?اس? عهد امو?ان و عباس?ان بود که انحرافات عق?دت? آن، ب?شتر معلول ترجمه کتاب ها? ?ونان? و فارس? و هند? و پد?د آمدن گروه ها? خطرناک از جمله غلات و زند?قان و جاعلان حد?ث و اهل رأ? و متصوفه بود که زم?نه ها? مساعد رشد انحراف را به وجود آورده بودند. امام (عل?ه السلام) در برابر تمام? آنها ا?ستادگ? کرد و با همه مناظره و مباحثه کرد و خطر افکارشان را برا? ملت اسلام افشا نمود و از طرف د?گر، با تلاش ها? خستگ? ناپذ?ر، مفاه?م عق?دت? و احکام شر?عت را منتشر ساخت و آگاه? علم? را پراکند و توده ها? عظ?م دانشمندان را به منظور آموزش مسلمانان مجهز ساخت.
امام صادق (عل?ه السلام) مسجد پ?امبر (صل? الله عل?ه و آله و سلم) را در مد?نه محل تدر?س خو?ش قرار داد و مردم، دسته دسته از دور و نزد?ک به آنجا م? شتافتند و سؤالات گوناگون خود را مطرح و جواب لازم را در?افت م? نمودند. از جمله استفاده کنندگان از محضر آن بزرگوار، مالک بن انس و ابوحن?فه و محمد بن حسن ش?بان? و سف?ان ثور? و ابن ع?ن?ه و ?ح?? بن سع?د و ا?وب سجستان? و شعبة بن حجاج و عبدالملک جر?ح و د?گران بودند
امام صادق(عل?ه السلام) به پ?روان خود فرمان داد که به حاکم منحرف پناه نبرند و از داد و ستد و همکار? با او خود دار? کنند و به اصحاب و دوستان خود سفارش م? کرد که در هر کار، مخف?انه عمل کنند و تق?ه را رعا?ت نما?ند و در هر عمل? که انجام م? دهند توجه کامل داشته باشند که دشمنان و مخالفان شان متوجه آن نشوند. آن حضرت مردم را بر آن م? داشت تا در ق?ام? که ز?د بن عل? بن الحس?ن (عل?ه السلام) بر ضد دولت امو?ان کرده بود، پشت?بان ز?د باشند. هنگام? که خبر قتل ز?د به او رس?د بس?ار ناراحت شد و اندوه? عم?ق به او دست داد و از مال خود به خانواده هر ?ک از ?اران ز?د که با او در آن واقعه آس?ب د?ده بودند هزار د?نار داد و ن?ز هنگام? که جنبش بن? الحسن (عل?ه السلام) شکست خورد، امام را حزن و اندوه فرا گرفت و سخت بگر?ست و مردم را مسؤول کوتاه? در برابر آن جنبش دانست. با ا?ن حال، آن حضرت از در دست گرفتن حکومت، خوددار? فرمود و ا?ن کار را به وقت? موکول کرد که نقش دگرگون ساز? امت را ا?فا کند و در مجرا? افکار امت تأث?ر گذارد و انحراف ها? گوناگون? را که واقع?ات س?اس? و اجتماع? روز به وجود آورده بود تصح?ح نما?د، آنگاه در داخل امت عهده دار تجد?د بنا شود و امت را آماده سازد تا در سطح? درآ?ند که بتوانند حکومت? را که خود م? خواهند، تشک?ل دهند.
امام صادق در نگاه د?گران
ابوحن?فه، پ?شوا? مشهور فرقه حنف?، گفته است:«من دانشمند تر از جعفربن محمد ند?ده ام.» «لو لا السنتان لهلک نعمان»؛ ?عن? اگر آن دو سال (شاگرد? من نزد او) نبود، نعمان هلاک م? شد. (اسم ابوحن?فه نعمان بن ثابت بوده است). مالک، پ?شوا? فرقه مالک?، گفته است: «مدت? نزد جعفر بن محمد رفت و آمد م? کردم، او را همواره در ?ک? از سه حالت م? د?دم؛ ?ا نماز م? خواند ?ا روزه بود و ?ا قرآن تلاوت م? کرد، و هرگز او را ند?دم که بدون وضو حد?ث نقل کند.»
اکنون از باب ت?من و تبرک و جهت بهره مند? ب?شتر، سخن? چند از آن امام بزرگوار را ذکر م? کن?م؛
کمال احسان
«لا?تم المعروف الابثلاث خصال؛ تعج?له و تقل?ل کث?ره و ترک الامتنان به» احسان و ن?ک? کامل نباشد، مگر با سه خصلت؛ شتاب در آن، کم شمردن بس?ار آن، و منت ننهادن بر آن.
محاسبه نفس
«حق عل? کل مسلم ?عرفنا ان ?عرض عمله ف? کل ?وم و ل?له عل? نفسه ف?کون محاسب نفسه، فان را? حسنه استزاد منها، و ان را? س?ئه استغفر منها لئلا?خز? ?وم الق?مه» بر هر مسلمان? که ما را بشناسد، سزاوار است که در هر شبانه روز، عملش را بر خود عرضه دارد و خود حسابگر خو?ش باشد، اگر حسنه د?د بر آن ب?فزا?د، و اگر گناه د?د از آن آمرزش خواهد تا ا?نکه روز ق?امت رسوا نشود.
استقامت
«لو ان ش?عتنا استقاموا لصافحتهم الملائکه ولاظلهم الغمام و لاشرقوا نهارا و لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم و لما سالوا الله ش?ئا الااعطاهم» اگر ش?ع?ان ما استقامت م? ورز?دند، هر آ?نه فرشتگان با آنها دست م? دادند و ابرها بر آنها سا?ه م? انداخت و در روز م? درخش?دند و از بالا? سر و ز?ر پا? خود روز? م? خوردند و چ?ز? از خدا نم? خواستند مگر ا?نکه به آنها عطا م? کرد
