حکومت و حاکمان از نگاه امیرالمؤمنین (ع)؛ اول تقوا بعد مسئولیت

نوع نگاه انسان در همه زوایای پیدا و پنهان او تاثیر شگرف و تعیین کننده ای خواهد داشت. و این انسان درهر جایگاهی که قرارگرفته باشد تاثیرات برخاسته از نگاه خویش را برخود و اطرافیانش اعمال خواهدکرد. حساسیت این دیدگاه هنگامی مشخص می شود که شخص فراتر از جایگاه فردی خویش درعرصه مدیریتی، آن هم درسطح کلان قرار بگیرد و با توجه به اینکه ما درجامعه ای زندگی می کنیم که نگاه حاکم بر آن معطوف بر مردم سالاری دینی است. نتیجتا نوع نگاه حاکمان نسبت به دین بسیار در نحوه کشورداری و برخوردها وتعاملات آنها تعیین کننده است. مردم سالاری دینی همانگونه که پیداست حقیقتی است که ناظر بر ارجحیت دینداری مردم و تفاوت آن بر سایر دیدگاههای موجود در کشورهای دیگر است. اگر سالاری مردم و به تبع آن سالاری دینداری آنها در جامعه حاکم باشد انتظار می رود درآن جامعه تاثیر عمیق مصادیق دیندار و شخصیت های برجسته دینی در آن کشور مورد دقت نظر بیشتری قرارگیرد بخصوص این شخصیت های دینی درتعامل با اداره جامعه قراربگیرند. دراین زمینه سخنان نغز و ثمربخش علی(ع) در نهج البلاغه بسیار راهگشا خواهدبود. امیرمؤمنان برای اداره بهتر کشور نخست به این مسئله توجه کرده و تقدم تقوا و نگاه پارساگرایانه مسئولین و مدیران را بر مردم صراحتا بیان می کند (نامه 71 و 43) و توجه آنان را به این نکته جلب می کند که ریاست و مدیریت، امانتی است در اختیار زمامدار و بر اوست که با دیده مسئولیت پذیری و تلاش روزافزون بر این جایگاه بنگرد نه آنکه از ستایش مردم خرسندشده و درنتیجه این رضایت از مسئولیت بازماند. حضرت خاطر نشان می کند عرصه زمامداری آن چنان خطیر است که اگرچه از دیدگاه برخی قدرت جایگاه والایی است اما خود زمامدار باید بداند که درچه ورطه خطرناکی قرارگرفته همچنانکه گویا برپشت شیری سوار است. در حقیقت این کلام علی(ع) ناظر بر این واقعیت است که سرنوشت مردم امانت بزرگی در دست اوست نه جایگاه اعمال قدرت و کسب ثروت که طالبان ثروت، غاصبان قدرتند و بر چهره حکومت اسلامی زیبنده نیست که حاکمان آن جایگاه خدمت را غصب کرده و به جای خدمت به مردم حکمرانی برمردم را پیشه خود سازند. اگر حضرت زمامدار را سواری بر پشت شیر تلقی می کند بیانگر آن است که اولین خطر دراین عرصه متوجه خود زمامدار است اما چنانچه او بر قوانین و ضوابط حاکم بر جامعه اسلامی اشراف و در اجرای وظایف خود خلوص نیت داشته باشد قطعا کشتی مشکلات جامعه را به ساحل نجات و امنیت خواهد رساند و در حقیقت اگر نگاه مسئولان و مدیران به وظایفی که برعهده دارند نگاهی خادمانه باشد هر عملی که از آنها سر زند چیزی جز خدمت و پیشرفت نخواهدبود و این خادمانه نگریستن زاییده تفکر کریمانه ای است که باید کارگزاران آن را سرلوحه کار خویش قرارداده و بر آن تکیه کنند. امیرمؤمنان می فرماید حکومت را دوست ندارم مگر آنجا که بتوانم حقی را اعاده کنم. (خطبه33) در حقیقت نگاه علی(ع) به حکومت و ارزش گذاری آن حضرت بر این مقوله تنها به جهت خدمتی است که مردم روا می دارد. ایشان همواره این مسئله را اصل قرار داده و توجه به زیردستان و کارگزاران را به آن معطوف داشته اند و درجای دیگر به مالک می فرماید: برآنکس اعتماد کن که میان همگان اثری نیکو نهاده و به امانت از همه شناخته تر و امتحان خویش را پس داده است.

(نامه 52) با عنایت به این کلام امیر حساب افرادی که در انجام امور کشور مسئولیتی می پذیرند ولی نگاه امانت گرایانه ندارند از بقیه جدا می شود. در حقیقت مدیران و مسئولان باید با نگرش دقیق و موشکافانه به انتخاب و گزینش کارگزاران خویش بپردازند و سابقه افراد در مسئولیتهای پیشین آنها را درنظر داشته باشند. اگرچه دربرخی موارد هستند کسانی که به رغم اینکه درگذشته به طور کامل به اداء وظیفه خود نپرداخته اند اما اکنون در سایه تعمق و بازنگری در کردار خویش سعی در جبران و انجام کامل مسئولیتهای خویش دارند که وجود چنین گزینه هایی قطعا نگاهی مدبرانه و حکیمانه از جانب مسئولین والاتر نظام را برخواهدتافت. پس به طور اجمال می توان گفت وظیفه اصلی مدیران و مسئولان قبل از اداره کشور، بررسی دیدگاه و تصحیح یا تکمیل نگرش خود آنهاست تا در نتیجه این تکامل و مزین شدن به اخلاق علوی، سرزمین ایران را هرچه بیشتر مزین به حکومت علوی نمایند.

منبع: روزنامه کیهان